گزارشی از هرباریوم دیجیتال پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی

وجود هزاران گونه گیاهی از گلسنگ‌ها تا درختان تنومند گویای تنوع و کثرت گیاهان با خواص درمانی هستند. به گونه ای که حداقل یک بار در طول تاریخ طب سنتی به عنوان دارو در جوامع بشری استفاده شده‌اند. این مسئله موجب شده است که هر سال تعداد بیشتری از متقاضیان با تغییر نوع کشت از زراعت‌های معمول به کشت گیاهان دارویی، به سمت تولید این دسته از گیاهان روی آورند، اما عدم آگاهی کامل آنان نسبت به شناخت گیاهان دارویی، محققان و کشاورزان گیاهان دارویی را با مشکلات جدی روبرو کرده است.

از این رو، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی با هدف جمع آوری، شناسایی و ایجاد بانک داده‌ها اقدام به راه‌اندازی هرباریوم گیاهان دارویی کرده است. این هرباریوم که سامانه‌ای پویا برای شناسایی گونه‌های بومی و غیر بومی است، با  مساحتی در حدود یکهزار متر مربع و گنجایشی با حدود ۱۰ هزار نمونه گیاهی از آغاز تشکیل این گروه پژوهشی فعالیت خود را آغاز کرده و به طور منسجم نیز از سال ۱۳۸۱ به گسترش این فعالیت‎ها ادامه داده است. در این هرباریوم هم اکنون بیش از دوهزار و ۵۰۰ نمونه گیاهی و حدود ۵۰۰ گونه گیاهی وجود دارد و ۴۰ تا ۵۰ مورد آن گیاه بومی کشور است.

مدیر گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی در گفتگو با خبرنگار سیناپرس با اشاره به اینکه هم اکنون تعداد زیادی نمونه‎های هرباریومی استاندارد در این مرکز موجود است گفت: با توجه به اهمیت موضوع و نیز نیازهای مبرم در این خصوص، این گروه پژوهشی در راستای رسالت خود از طریق ایجاد همکاری‎های علمی نسبت به ارتباط این هرباریوم با سایر مراکز تحقیقاتی، باغ‌های گیاهشناسی و سایر هرباریوم‎های معتبر جهان اهتمام ویژه دارد.

دکتر علی مهرآفرین افزود: اولین سامانه هرباریوم دیجیتال ایران که در سال ۱۳۹۳ به صورت رسمی به بهره برداری رسید، با کد انحصاری IMPH در ایندکس بین‌المللی هرباریوم‌های جهان “Herbariorum Index” به ثبت رسید. جمع‌آوری، شناسایی و ارزیابی گونه‎های گیاهان دارویی مناطق مختلف کشور در راستای مستندسازی گیاهان دارویی و همگام با مطالعات اتنوبوتانی به عنوان یک محور پژوهشی در این بخش انجام می‎شود.

وی در رابطه با برخی فعالیت‌های مهم هرباریوم گفت: محققان این بخش ضمن رصد کردن رویشگاه‌های گیاهان دارویی ایران و جمع‌آوری و شناسایی آنها اقدام به مطالعات گیاه‌شناسی مردمی نیز می‌کنند؛ به این معنا که ضمن شناسایی گونه‌های گیاهی، با مراجعه به مردم اطلاعاتی در زمینه طب سنتی گیاهان دارویی منطقه کسب می‌کنند و به این ترتیب این داده‌ها که از نسلی به نسل دیگر بدون مکتوب شدن در منابعی، منتقل می‌شود، در یک بانک داده‌ جمع‌آوری خواهد شد.

مهرآفرین با اشاره به اینکه هرباریوم یکی از مهمترین بانک‌های نگهداری گیاهان است که به محققان و پژوهشگران اجازه می‌دهد تا بدون لطمه به محیط طبیعی گیاهان، مواد گیاهی لازم در اختیار داشته باشند، خاطرنشان کرد: هرباریوم، در واقع محلی است که در آن نمونه‌های خشک شده گیاهان به شیوه‌های علمی خاص نگهداری می‌شود. اهمیت هرباریوم‌ها به تعداد نمونه‌های موجود در آنها و وسعت مناطقی که نمونه‌های گیاهی آن را در بردارد، بستگی دارد.

وی با بیان اینکه کشف و معرفی شش گونه گیاهی جدید به دنیا از جمله فعالیت‌های عمده این هرباریوم است اظهار کرد: هدف اصلی از طراحی و راه اندازی این سامانه آشنایی بیشتر با گیاهان دارویی و استفاده علاقمندان و محققان در زمینه های مختلف علوم زیستی، دارویی و کشاورزی است.

مهرآفرین با تاکید بر اینکه علاقه‌مندان می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر به سامانه www.mpih.ir مراجعه کنند، گفت: این سامانه قابلیت جستجوی گیاهان همراه با تصاویر طبیعی، مورفولوژی و هرباریومی با قابلیت بزرگنمایی و اندازه گیری اجزای گیاه و سایر اطلاعات مربوط به هر گیاه را داراست.

بر اساس این گزارش، جمع‌آوری و شناسایی و مقایسه نمونه‌های گیاهی به وسیله منابع موجود، انجام طرح‌های جمع‌آوری فلور مناطق مختلف و بررسی‌های اتنوبوتانیکی از جمعیت‌های روستایی و بومی جهت دستیابی به گیاهان دارویی در طب سنتی منطقه، جمع‌آوری بذور گیاهان دارویی از استان‌های مختلف جهت غنی‌سازی بانک ژن گیاهان دارویی، نگهداری نمونه‌های سند شده از جمله طرح‌های تحقیقاتی مختلف (داروسازی، گیاهشناسی و تحقیقات گیاهشناسی، تحقیقات مختلف گیاهشناسی از قبیل مطالعات مولکولی و سیستماتیک گیاهی، جامعه‌شناسی گیاهی، اتنوبوتانی و … از فعالیت های مهم این سامانه است.